Pytanie 46 – temperament a osobowość w RTT 🔥🎓🧬

Czym jest temperament według Regulacyjnej Teorii Temperamentu (RTT) Jana Strelaua? Wyjaśnij, dlaczego nie należy utożsamiać go z osobowością?

📚 Strelau, J. (2014). Różnice indywidualne: historia–determinanty–zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Rozdział 14, Wstęp, Rozdziały 15.1, 15.2.

Cechy temperamentu w RTT

są trochę abstrakcyjne i na pierwszy rzut oka trudno zrozumieć to cholerstwo.

Cechy w RTT:

Briskness (BR) – szybkość reagowania, tempo i łatwość zmiany zachowania.

Perseverance (PE) – skłonność do powtarzania i utrzymywania reakcji po ustaniu bodźca.

Sensory Sensitivity (SS) – reagowanie na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej.

Emotional Reactivity (ER) – intensywne reagowanie emocjonalne, niska odporność emocjonalna.

Endurance (EN) – odporność i efektywność działania przy silnej/długotrwałej stymulacji.

Activity (AC) – tendencja do poszukiwania lub wytwarzania silnej stymulacji.

Jak to ugryźć?

3 właściwości według Pawłowa

Przed Strelauem był Pawłow. Pawłow wyróżnił 3 właściwości procesów nerwowych:

Siła pobudzenia (SE)

Siła hamowania (SI)

Ruchliwość (MO)

W psychologii zachowania odpowiadały im:

odporność na stymulację,

podatność na przeciążenie,

szybkość przełączania zachowania.

To są prekursory energetycznych i czasowych właściwości RTT.

Strelau The Regulative Theory of Temperament: Current Status (1996)

Nie chodzi o co człowiek robi, ale jak to robi — pod względem energii, czasu, intensywności i dynamiki zachowania.

Aktywność łączy się z ekstrawersją, aktywnością i pozytywnym afektem.

Reaktywność emocjonalna i perseweratywność łączą się z neurotycznością i lękliwością.

Wrażliwość sensoryczna koreluje z otwartością na doświadczenie.

Postulat 8 jest ciekawy – Strelau wspomina że temperament może się lekko zmieniać w ontogenezie, wskutek interakcji genu z otoczeniem.

Postulat 9 – Temperament ujawnia się szczególnie wyraźnie wtedy, kiedy jednostka jest poddana silnemu naciskowi otoczenia.

Chat GPT

szybkość przełączania → Żwawość

trwałość śladu reakcji → Perseweratywność

czułość na słabe bodźce → Wrażliwość

intensywność emocji → Reaktywność

odporność na zmęczenie → Wytrzymałość

inicjowanie aktywności → Aktywność

osoby wysokoreaktywne wolniej habituują,

osoby z wysoką wytrzymałością rzadziej mają reakcje przeciążenia,

osoby o wysokiej aktywności szybciej szukają źródła stymulacji,

osoby bardziej „żwawe” szybciej przełączają wzorzec EEG.

Cechy RTT NIE są ortogonalne. RTT nie zakłada ich wzajemnej niezależności — przeciwnie, Strelau wielokrotnie podkreśla, że cechy są umiarkowanie powiązane, co wynika z ich wspólnych mechanizmów regulacji energii i czasu.

(A) Reaktywność emocjonalna (ER)

ER dodatnio z perseweratywnością (PE)

często 0.40–0.60 w różnych próbach (np. opis: „perseverance had the strongest correlations with emotionality characteristics and neuroticism, from 0.24 to more than 0.60”)

strelau1995

ER ujemnie z żwawością (BR)

ER ujemnie z wytrzymałością (EN)

To logiczne biologicznie: → wysoka reaktywność = niski próg emocji = mniejsza odporność na obciążenie + wolniejsze wygaszanie reakcji.

(B) Perseweratywność (PE)

silnie dodatnio z ER

słabo ujemnie z BR (–0.21 do –0.28)

strelau1995

ujemnie z siłą pobudzenia / wytrzymałością (EN)

(C) Żwawość (BR)

BR ujemnie z ER i PE

BR dodatnio z EN (ale umiarkowanie)

BR dodatnio z aktywnością (AC)

(D) Wytrzymałość (EN)

EN ujemnie z ER

EN ujemnie z PE

EN dodatnio z BR

EN dodatnio z AC

Opis w tekście:

„The behavioural expression of strength of excitation grasped by the FCB-TI Endurance scale has been confirmed… EN correlates 0.59–0.65 with SE [strength of excitation].”

strelau1995

EN jest więc wyraźnie przeciwstawne ER.

(E) Aktywność (AC)

AC dodatnio z BR

AC dodatnio z EN

AC ujemnie z ER

AC blisko z ekstrawersją (co potwierdzają dane korelacyjne z EPQ i EAS)

(F) Wrażliwość sensoryczna (SS)

SS jest najbardziej niezależna. Korelacje z innymi cechami RTT są:

bardzo niskie (0.00–0.18)

Strelau mówi wprost, że to „najtrudniejsza do osadzenia” cecha w strukturze czynnikowej.

Strelau Psychologia temperamentu

indywidualność neurohormonalna “poziom wykonania”

Moqim badaniom nad temperamentcm od samcgo pocz<1tku towarzyszylo przcko nanie, ze rola cech tcmpenunentalnych ujawnia sie n~jsilniej wtedy, gdy czlowiek funkcjonuje w wanmkach stresu i/lub ma do wykonania zadania wymagaj<1ce szczeg6lncj mobilizacji organizmu. s. 187

osoby wysokoreaktywne potrzebują niewiele stymulacji osoby niskoreaktywne potrzebują dużej stymulacji

w kilku badaniach udalo nam się wyokazac, ze koszty dzialania w wanmkach silnej stymulacji są wyzsze u osób wysokoreaktywnych niz u osób niskoreaktywnych i odwrotnie. W warunkach bardzo niskiej stymulacji koszty dzialania mogq byc wyższe u osób niskoreaktywnych.

Dlugotrwala rozbie:lnosc mic;dzy poziomem reaktywnosci jednostki a wartością stymulacyjną zachowania i/lub sytuacji, w których jednostka funkcjonuje, powoduje ze wysold poziom reaktywnosci staje sie temperamentalnym czynnikiem ryzyka (TCR), prowadzqcym do rozmaitych zaburzen lub anomalii zachowania s. 188